Het thema roken en alcohol op de basisschool
Gepubliceerd op: 28 mei 2021.
Aanstaande maandag (31 mei) is het Wereld Niet Roken Dag. Weet jij welke rol het thema van roken en alcohol speelt op school? In dit artikel leggen we uit waarom aandacht besteden aan roken en alcohol belangrijk is en hoe je hiermee als SSGS’er aan de slag gaat op jouw school.
De zin en onzin van voorlichting over roken en alcohol op de basisschool
Wat denk jij? Hoort het onderwerp roken en alcohol thuis op de basisschool? Heeft het zin om voorlichting over roken en alcohol aan kinderen te geven?
Uit verschillende onderzoeken die besproken worden in de opleiding Specialist Sportieve en Gezonde School blijkt dat voorlichting en educatie op het gebied van roken en alcohol in het basisonderwijs geen effect heeft. De meeste kinderen hebben nog geen interesse in roken of alcohol. Sinds de wetswijziging van 1 januari 2014 kunnen jongeren pas als ze 18 jaar oud zijn alcohol en tabak kopen. Dit is nog erg ver weg voor leerlingen op de basisschool.
Actieve voorlichting over roken en alcohol heeft dus geen zin. Denk hierbij aan klassikale voorlichting, spreekbeurten over roken en alcohol of externe organisaties uitnodigen om over het onderwerp te praten (zoals de politie of ervaringsdeskundigen).
Maar let op! Krijgen sommige leerlingen toch belangstelling voor roken of alcohol of komen ze hier op een (negatieve) wijze mee in aanmerking? Dan is het goed om in actie te komen en bijvoorbeeld contact op te nemen met de plaatselijke GGD of andere instelling voor verslavingszorg.

Waarom is roken en alcohol toch een belangrijk thema op de basisschool?
Voorlichting over roken en alcohol aan kinderen is niet nodig. Maar dat betekent niet dat het thema van roken en alcohol geen rol speelt op de basisschool!
Onderzoek van het Trimbos-instituut (Zien roken, doet roken, 2016) toont aan dat de omgeving van kinderen en jongeren, zoals ouders en vrienden, een grote rol speelt bij het beginnen of stoppen met roken en bij de mate van nicotineafhankelijkheid. Bovendien laten verschillende experimentele studies volgens het Trimbos-instituut een verband zien tussen anderen zien roken en het eigen rookgedrag.
Als anderen in de omgeving roken, is de kans dus groter dat kinderen en jongeren (later) ook gaan roken. En hoe jonger mensen beginnen met het gebruik van tabak en alcohol, hoe groter de kans dat zij later verslaafd raken.
De omgeving waar kinderen opgroeien is dus erg belangrijk en de school speelt hier een grote rol bij. Het is van belang dat kinderen zoveel mogelijk opgroeien in een middelenvrije omgeving. Denk hierbij aan het gedrag van leerkrachten, andere medewerkers, de ouders en wat er op het schoolplein en in het schoolgebouw gebeurt.
Roken op het schoolplein
Het rookgedrag op het schoolplein is een bijzonder aandachtspunt. Vanaf augustus 2020 geldt er een wettelijk rookverbod op schoolpleinen. Wordt dit op jouw school goed gehandhaafd? Of staan er toch ouders of leerkrachten te roken?
Dit rookverbod is erg belangrijk, want volgens de campagne Rookvrij onderwijsterrein (ontwikkeld door het ministerie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport) heeft bijna 50% van de toekomstige rokers de eerste rookervaring op een schoolterrein opgedaan.
Het schoolplein is een belangrijke omgevingsfactor voor kinderen. Ouders en leerkrachten komen hier samen. Een rookvrij schoolplein heeft daarom veel waarde:
- Je geeft het goede voorbeeld aan leerlingen.
- Je beschermt leerlingen tegen ongewenst meeroken.
- Je helpt rokende ouders, jongeren en personeel om bewuster om te gaan met hun rookgedrag of helemaal te stoppen met roken, wat kan leiden tot minder verzuim.
- Een rookvrij schoolterrein zorgt voor minder afval en schoonmaak(kosten).

Hoe ga je aan de slag met het thema roken en alcohol op jouw school?
Het is nu duidelijk dat het thema roken en alcohol belangrijk is op school. Maar hoe ga je hiermee het beste aan de slag?
Als SSGS’er kun je het goede voorbeeld geven, het onderwerp op jouw school op de kaart zetten en goed beleid op school ondersteunen. Daarnaast helpt het om de omgeving van leerlingen goed voor te lichten, zoals de ouders.
Het is belangrijk dat de keuzes over roken en alcohol op jouw school goed onderbouwd zijn door wetenschappelijk onderzoek en aansluiten bij de visie van jouw school. Stel jezelf de volgende vragen voor het maken van bewuste keuzes:
- Wordt er aandacht besteed aan roken en alcohol, zo ja in welke groepen en op welke manier?
- Zijn er regels op jouw school over roken en alcohol richting de leerkrachten, zoals roken in de pauzes of drinken tijdens de vrijdagmiddagborrel?
- En zijn er regels voor de ouders, zoals op het schoolplein of tijdens de kerstviering?
- Wat wil je als school uitstralen op het gebied van roken en alcohol?
Stimuleer een alcohol- en rookvrije omgeving
Hoe creëer je een alcohol- en rookvrije omgeving op school en geef je zelf het goede voorbeeld? Volgens het Trimbos-instituut is het belangrijk dat als er regels opgesteld worden, deze voor iedereen gelden en consistent toegepast worden.
Welke regels kun je zoal overwegen op jouw school? Denk bijvoorbeeld aan:
- het handhaven van het rookverbod op het schoolplein
- niet roken in het zicht van leerlingen of geen alcohol drinken onder werktijd
- stimuleren van personeel om niet te roken, in elk geval niet onder schooltijd
- alle activiteiten die op of vanuit school worden georganiseerd rook- en alcoholvrij maken, zoals schoolreisjes en kerstvieringen

Informatiebronnen over roken en alcohol
Wil je meer informatie over roken en alcohol? Verdiep je in het onderwerp en maak goed afgewogen keuzes voor jouw school.
Een betrouwbare informatiebron is het al eerder genoemde Trimbos-instituut, een kennisinstituut over geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg. Vooral Helder op School is interessant. Dit is hun preventieprogramma over roken, alcohol, drugs en gamen.
Daarnaast zijn de GGD en de JGZ belangrijke lokale hulporganisaties, bijvoorbeeld voor het trainen van schoolpersoneel, medewerking bij de ouderavond, een preventief gezondheidsonderzoek of een gesprek met een jeugdverpleegkundige.
Tot slot is informatievoorziening voor de ouders van de leerlingen belangrijk. Goede bronnen voor ouders zijn bijvoorbeeld Helder Opvoeden en Rokeninfo van het Trimbos-instituut.
Weet jij al hoe je aan de slag gaat met roken en alcohol op school? Graag horen we jouw ideeën en ervaringen!
Auteurs:
– SSGS Redactieteam