Seksuele voorlichting en vorming op de basisschool

Laatst bijgewerkt: 9 november 2021

Is er op jouw school al aandacht voor relaties en seksualiteit? Seksuele voorlichting op de basisschool lijkt op het eerste gezicht vroeg, maar is erg belangrijk. Kinderen ontdekken namelijk al vanaf jonge leeftijd hun eigen lichaam, ontwikkelen hun seksuele identiteit en worden uiteindelijk verliefd. In dit artikel lees je wat de voordelen van seksuele voorlichting op de basisschool zijn, welk lesmateriaal geschikt is en hoe je hier als SSGS’er mee aan de slag gaat.

Voordelen van seksuele voorlichting op de basisschool

Kinderen op de basisschool zijn nog niet seksueel actief, maar zien wel beelden over seksualiteit, bijvoorbeeld in de media. Vaak hebben ze veel vragen over relaties en seksualiteit. Waar komen baby’s vandaan? Waarom hebben jongens een piemel en meisjes niet? Wanneer ben je homo? Het is dan ook belangrijk om ze hierbij te begeleiden.

Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) onderkent de rol van het onderwijs bij relationele en seksuele vorming. Sinds het schooljaar 2012-2013 is het voor scholen verplicht om aandacht te besteden aan de thema’s seksualiteit en seksuele diversiteit. Het belangrijkste doel is om kinderen en jongeren te ondersteunen bij een gezonde seksuele ontwikkeling en het maken van verantwoorde keuzes.

De basisschool draagt met seksuele voorlichting en een veilig sociaal klimaat bij aan een gezonde seksuele en relationele ontwikkeling van leerlingen. Rutgers (Kenniscentrum Seksualiteit in Nederland) en Soa Aids Nederland onderstrepen op seksuelevorming.nl dat vroeg beginnen met seksuele voorlichting en vorming veel voordelen heeft voor leerlingen in de bovenbouw:

Jongens en meisjes gaan makkelijker met elkaar om.
Leerlingen spreken elkaar makkelijker aan op gedrag.
Er is minder gedoe na lessen over relaties en seksualiteit.
Leerlingen hebben meer kennis over relaties, seksualiteit en seksueel misbruik.
De meeste leerlingen hebben een positievere houding ten opzichte van seksuele diversiteit, zoals homoseksualiteit.
Leerlingen die vroeg seksuele voorlichting hebben gekregen zijn zelfbewuster in vergelijking met leerlingen die dit niet hebben gekregen.

Lesmateriaal seksuele voorlichting op de basisschool

Welke lessen seksuele voorlichting geef je op de basisschool? Het is belangrijk dat de lessen aansluiten bij de leeftijd en ontwikkeling van de kinderen. Een kind van vier oud die net de verschillen tussen meisjes en jongens ontdekt heeft duidelijk andere behoeften dan een leerling van elf jaar die voor het eerst verliefd wordt.

De volgende informatiebronnen helpen je bij het geven van seksuele voorlichting:

Informatie over seksuele ontwikkeling van Rutgers en Soa Aids Nederland. Naast de informatie op de website zelf zijn er ook lespakketten
De methode ‘Kriebels in je buik’. Dit is de digitale opvolger van de methode ‘Relaties en Seksualiteit’. Deze methode sluit aan bij de populaire Week van de lentekriebels, een nationale projectweek voor het basisonderwijs.
Schooltv heeft twee verschillende programma’s over seksuele en relationele vorming: De Dokter Corrie Show en Liefdesplein.
Op de website van de Gezonde School ontdek je hoe jouw school ervoor staat wat betreft seksuele en relationele vorming en hoe je hier verbetering in aanbrengt.

Stimuleer een gezonde seksuele en relationele ontwikkeling

Aandacht besteden aan relaties en seksualiteit op de basisschool gaat verder dan alleen seksuele voorlichting. Het betekent ook het stimuleren van een gezonde ontwikkeling en het bieden van een veilig klimaat op school. De basisschool moet toezicht houden om seksueel grensoverschrijdende situaties te voorkomen. Sluit bijvoorbeeld toiletruimtes niet volledig af, houd toezicht op het schoolplein en installeer pornofilters op de schoolcomputers.

Daarnaast is het belangrijk om ouders te betrekken bij de relationele en seksuele opvoeding van hun kinderen. Een basisschool krijgt soms vragen van ouders of negatieve reacties naar aanleiding van seksuele voorlichting. Denk bijvoorbeeld aan de angst dat seksuele voorlichting kinderen aanmoedigt om eerder seksueel actief te worden. Of dat het niet de taak van de school is om zich te bemoeien met seksuele opvoeding.

Ga in gesprek met de ouders en neem hun vooroordelen en weerstand weg door goede informatievoorziening. Ouders stellen het op prijs als ze informatie krijgen over het onderwerp en de manier waarop dit behandeld gaat worden op school. Informeer ouders bijvoorbeeld via een ouderavond, nieuwsbrief of een vermelding in het schoolplan of de schoolgids. Desgewenst kan de GGD in jouw regio ook ondersteuning bieden.

De rol van de SSGS’er bij seksuele voorlichting en vorming

Hoe draag je als Specialist Sportieve en Gezonde School (SSGS’er) bij aan de seksuele voorlichting en vorming op de basisschool? We noemen drie belangrijke taken.

1. Ondersteun de leerkrachten

Ten eerste geef je als SSGS’er handreikingen aan leerkrachten die te maken krijgen met lastige situaties in de klas rondom het thema relaties en seksualiteit. Denk bijvoorbeeld aan leerlingen die opmerkingen maken met een seksueel getinte lading of ongepast gedrag vertonen. Leerkrachten hebben soms ondersteuning nodig bij bepalen hoe ze moeten reageren, op welke leeftijd ze welke informatie verschaffen aan de leerlingen en wanneer de alarmbellen moeten gaan rinkelen.

2. Bevorder de veiligheid van de leerlingen

Ten tweede bevorder je als SSGS’er een veilig klimaat op school. Heeft jouw school een vertrouwenspersoon waar leerlingen terechtkunnen als er sprake is van seksuele intimidatie of homo- of transfobie? En gaat jouw school periodiek na of de leerlingen zich veilig voelen? Op de site van de Gezonde School staan tips voor hoe je hier als school mee omgaat. Verdiep je ook in het Vlaggensysteem, een interventie voor seksueel gedrag waar je je voor moet laten scholen.

3. Wees alert op signalen van seksueel misbruik

Tot slot is het belangrijk om alert te zijn op signalen die wijzen op ervaringen met seksueel misbruik. Een leerling met een dergelijke ervaring kan zich isoleren, schuldig voelen of juist seksueel uitdagend gedragen. Is er op jouw school een protocol voor hoe te handelen bij seksueel misbruik? Weten leerkrachten hoe ze moeten reageren in dergelijke situaties? Raadpleeg ook het advies- en meldpunt Veilig Thuis.

Seksuele voorlichting en vorming op jouw school

Het is ondertussen duidelijk dat seksuele voorlichting en vorming belangrijk is op de basisschool. Iedere school moet er aandacht aan besteden, maar de precieze manier waarop bepalen scholen zelf. Wat doen wij als school, hoe gaan we met bepaalde zaken om, wat willen we kinderen meegeven en wat zijn onze omgangsnormen?

Een gezamenlijke visie en eenduidig beleid zijn hierbij van belang. Zo weten alle leerkrachten, ouders en leerlingen waar ze aan toe zijn en bij wie ze terechtkunnen voor vragen of problemen. Welke ideeën en verbeterpunten heb je voor de seksuele voorlichting en vorming op jouw school?

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief voor alle laatste updates, nieuwtjes en artikelen.